تعریف ادراک دیداری
حس بینایی گسترده‌ترین حس ما می‌باشد. این سیستم علاوه بر دیدن و کسب اطلاعات بینایی از جهان بیرون وظایف متعدد دیگری نیز دارد از جمله می‌توان به آگاه کردن ما از خطرات پیرامون ،قضاوت راجع به موقعیت‌ها،تعاملات محیطی و اجتماعی و تصمیم گیری‌ها اشاره نمود. در بسیاری از متون تخصصی حس بینایی از مهم‌ترین حواس انسان برای رشد طبیعی جسمی و ذهنی کودکان به شمار می‌رود.
در واقع ادراک دیداری را می‌توان این گونه تعریف کرد: فرایندی که طی آن اطلاعات بینایی مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرند و به عبارت ساده‌تر توانایی تفسیر اطلاعات بینایی دریافت شده توسط مغزرا ادراک دیداری می گویند.
این مفهوم با ضعف در تیزبینی و نمره چشم کودک متفاوت می‌باشند. چرا که ادراک بینایی در مغز صورت می‌پذیرد. ممکن است کودک از نظر بینایی سنجی چک شود و مشکلی نداشته باشد اما در ادراک و تفسیر اطلاعات بینایی دریافت شده دچار مشکل و ضعف باشد.
ادراک دیداری به فرد این امکان را می‌دهد تا شناخت دقیقی از شکل، اندازه ،رنگ، ارتباط فضایی اشیا و محیط پیرامون داشته باشد. بنابراین برای اینکه فرد بتواند فعالیت‌های زندگی روزمره خود را به خوبی انجام دهد نیاز به پردازش اطلاعات بینایی دارد.
بیشتر بخوانید: سندروم داون علائم و روش های درمان آن
ضعف در ادراک بینایی:
- عملکرد کودک در اجرای مهارت‌های خودیاری مثل غذا خوردن لباس پوشیدن استفاده از تلفن و پول وبه طور کلی مخارت های روزمره زندگی با مشکل مواجه می شود.
- در جای دهی وسایل و نیز پیدا کردن وسایل با سختی مواجه می‌شوند به خصوص اگر محیط شلوغ باشد.
- ضعف در جهت یابی و مکان‌یابی مثل چپ و راست ،جلو و عقب ،وسط و…
- برخورد با وسایل و موانع
- ضعف در توپ بازی
- ضعف در هماهنگی چشم و دست مثل بازی نخ و مهره یا قیچی کردن
- مشکل در پوشیدن کفش به صورت صحیح این کودکان معمولا کفش هارا جابه جا می پوشند
- مشکل در راه رفتن بر روی یک خط صاف
- مشکل در یادگیری دوچرخه سواری
بیشتر بخوانید : فلج مغزی و انواع و روش های درمان آن
مشکلات درسی ناشی از ضعف در ادراکات دیداری:
- توجه تمرکز پایین
- علاقه کم به درس و فرار کردن از انجام تکالیف
- مشکل در کپی کردن از تخته
- مشکلات نوشتن و دست خط همچون کج نویسی وارونه نویسی کلمات و یا اعداد ناخوانا نویسی کند نویسی
- اشتباه گرفتن حروف مشابه مثل پ و ت و یا ز و ر به عنوان مثال روز را زور می‌خوانند
- گم کردن خط موقع خواندن و نوشتن
- قطعه قطعه خواندن متن
- ناتوانی و ضعف در حل مسائل ریاضی
- حروف و اعداد را پس و پیش می‌نویسند مثلاً به جای ۳۷۸ می‌نویسند ۳۸۷
- موقع خواندن مطالب برخی کلمه‌ها را جا می‌اندازند
- درشت نویسی یا ریزنویسی بیش از حد
اگر هر یک از این علائم را در کودک خود مشاهده کردید باید به یک مرکز کاردرمانی و گفتار درمانی مراجعه کرده و توسط فردی متخصص مورد ارزیابی قرار گیرد. مرکز کاردرمانی و گفتار درمانی افرا با داشتن کادری مجرب در همه ی زمینه های ادراک دیداری کودتان را مورد ارزیابی و درمان قرار می دهد.
بیشتر بخوانید : اختلال یادگیری و ویژگی ها و راه های درمان آن
درمان اختلال ادراک بینایی
با اقدام به موقع برای درمان مهارت‌های ادراک بینایی می توانیم آنها را بازسازی و بهبود ببخشیم. در واقع با انجام تمرینات طبقه‌بندی شده و منظم می‌توان این مهارت‌ها را در کودک ارتقا بخشید.
برخی از بازی‌ها و تمرین‌هایی که می‌توان برای تقویت مهارت‌های ادراک دیداری انجام داد شامل موارد زیر می‌شود:
- اشیا را زیر یک پتو قایم کنید و از کودک بخواهید با لمس کردن تشخیص دهد آن شیئ چیست
- بازی تصاویر مخفی موجود در کتاب ها
- کامل کردن تصویر مانند نمونه
- پیدا کردن نقص‌های موجود در تصویر
- پیدا کردن و وصل کردن شکل‌های شبیه به یکدیگر در حالی که شکل‌ها با وجود هم شکل بودن جهات مختلفی دارند
- وصل کردن شکل موجود به شبیه خودش از بین گزینه‌ها در حالی که گزینه های موجود همگی به طور ناقص ترسیم شده‌اند. در اینجا کودک باید حتی از روی شکل های ناقص متوجه شود که کدام گزینه به شکل کامل شباهت دارد.
- بازی‌های با کارت اشکال و تصاویر مثلاً تعدادی کارت به کودک نشان دهید بعد از کودک بخواهید آنها را به ترتیب نام ببرد.
- بازی با کارت فلش‌ها. این تمرین‌ها به شناخت جهات در کودکان کمک می‌کند. به عنوان مثال کارت‌های فلش‌دار را مثل من بچین یا آنهایی که جهت خاصی می‌روند را پیدا کن.
- چیدن مکعب‌های رنگی مانند نمونه
- دور چینی اشکال با قیچی
- انواع ماز
- پر رنگ کردن خط چین ها به شکل های مختلف
- انواع پازل ها
بیشتر بخوانید : اوتیسم و عملکرد کاری و ملاک های تشخیص اوتیسم
انواع مهارت های ادراک دیداری
- تمییز دیداری :
توانایی تطبیق یا تعیین دقیق ویژگی‌ها یا خصوصیات شکل. با کمک این مهارت کودک می‌تواند تفاوت و شباهت بین چندین شی را از نظر رنگ، اندازه ،شکل و…تشخیص دهد.
این مهارت در تمیز حروف حین خواندن همچنین هجی کردن استفاده می‌شود.
- اکمال دیداری:
توانایی تشخیص ذهنی اشکال تکمیل نشده و کامل کردن آنها در ذهن به طوری که با شکل کامل آن تطابق داشته باشد. برای مثال وقتی کودک قسمتی از یک شی را می‌بیند و قسمتی دیگر را زیر پارچه‌ای پنهان کردیم بتواند حدس بزند که آن شی پنهان شده چیست. این مهارت یکی از مهارت‌های مهم و اساسی برای خواندن و نوشتن می‌باشد.
- تشخیص دیداری شکل از زمینه :
توانایی ادراک دیداری یک شکل به طوری که بتوان آن شکل را از دیگر اشکالی که در یک زمینه مشترک قرار گرفته و یا مخفی شده‌اند تشخیص داد. برای مثال کودک می‌تواند در تصویری از میوه‌ها سیب را تشخیص دهد؛یا وقتی مادر از کودک می‌خواهد از داخل کمد وسیله‌ای را پیدا کند و بیاورد کودک باید از مهارت تشخیص شکل از زمینه استفاده کند و وسیله ی مورد نظر را از بین وسیله‌های دیگر پیدا کند.
- ثبات دیداری:
توانایی دیدن یک شکل و پیدا کردن همان شکل حتی اگر کوچکتر یا بزرگتر شده باشد،چرخیده باشد، برعکس شده باشد یا در درون اشکال مخفی شده باشد.
برای مثال زمانی که کودک دو مثلث با اندازه‌های مختلف را می‌بیند باید بفهمد که از لحاظ ظاهری هر دو شکل یکسان بوده و تنها اندازه آنها تغییر کرده است. این مهارت در حین لباس پوشیدن و فعالیت‌های روزمره زندگی همچنین در بازشناسی اعداد و حروف در ریاضیات و خواندن استفاده می‌شود.
- حافظه توالی بینایی:
توانایی فرد در بازشناسی فوری (چند ثانیه بعد از قرار گرفتن در معرض دید وی) یک سری از اشکال از بین چهار سری شکل مجزا؛در واقع کودک باید یک سری محرک را به همان ترتیب خاص اولیه به یاد بیاورد. این مهارت در سطوح عالی‌تر خواندن و محاسبات عددی و نیز یادآوری شماره تلفن و آدرس کاربرد دارد.
- ارتباط فضایی دیداری:
توانایی فرد در تشخیص یک شکل از بین چهار شکلی است که یکی از اشکال ( بخشی از یک شکل ) لحاظ جهت با سایر اشکال یا قسمت‌ها تفاوت دارد.
در واقع این مهارت اطلاعاتی درباره نسبت اشیا نحوه قرار گرفتن آنها نسبت به هم فراهم می‌کند. همچنین این مهارت اطلاعاتی درباره محیط و ارتباط بدن انسان نسبت به محیط نیز در اختیار قرار می دهد.
- مهارت‌های دیداری_ حرکتی:
توانایی حرکت چشم و دست به منظور رسم اشکال ،حروف و اعداد یا تکمیل یک ماز؛ این مهارت در نوشتن بسیار موثر می‌باشد.
- حافظه دیداری:
توانایی به خاطر سپردن یک شکل به منظور بازشناسی فوری ویژگی‌های آن به عنوان مثال تصویری به کودک نشان می‌دهیم و از آن تصویر سوالاتی می‌پرسیم مثلاً پسر لباس چه رنگی به تن داشت؟یا سمت چپ تصویر چه چیزی قرار داشت؟
تمامی مهارت‌های ادراک دیداری در کودکان نه تنها در بازی کردن بلکه در فعالیت‌های روزمره زندگی و همچنین در فعالیت‌های درسی و تحصیلی نیز به شدت تاثیرگذار می‌باشد و اعتماد به نفس کودک را به شدت تحت شعاع خود قرار می‌دهد. به عبارت دیگر هر فردی که در یک یا چند زمینه از مهارت‌های ادراک دیداری مشکل داشته باشد عملکرد وی در انجام فعالیت‌های روزمره زندگی دچار اختلال می‌شود.
بنابراین تقویت مهارت‌های ادراک دیداری یک اولویت مهم می‌باشد. و می‌توان با انجام به موقع خدمات کاردرمانی کودک را در این زمینه کمک نمود.
علل بروز مشکل در ادراکات دیداری
عوامل متعددی در بروز مشکل در مهارت‌های ادراک دیداری موثر هستند از جمله آنها می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
- عوامل ژنتیکی
- وضعیت نامناسب در دوران بارداری همچون مصرف مواد مخدر در دوران بارداری و زایمان زودرس
- وارد شدن ضربه به سر کودک
- تشنج
- خواباندن نوزاد برای مدت زمان طولانی
- تحریک یک چشم نسبت به دیگری